معرفی شهرستان بوکان

موقعیت جغرافیایی و تاریخی شهرستان بوکان :

شهر بوکان مرکز شهرستان بوکان استان آذربایجان غربی با پهنه ای حدود 8 کیلومتر مربع در جنوب استان در مسیر راه میاندوآب ـ سقز در 36 درجه و 31 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 12 دقیقه طول خاوری نسبت به نصف النهار گرینویچ قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریای آزاد 1370 متر   می باشد . درباره نام أین شهر نیز هماند دیگر شهرها نظرات زیادی وجود دارد .

بعضی ها بر أین باورند که « بو » به معنی سرزمین و « کان » به معنی معدن است و بوکان به معنی سرزمین معدن است .

اما باور غالب درباره نام أین شهر أین است که واژه بوکان از دو کلمه « بوک » به معنی عروس و « آن » علامت جمع تشکیل شده و بوکان در معنای « عروسان » معنی می دهد . زیرا أین شهر به دلیل دارا بودن آب و هوای مطبوع و باغهای زیبا ، سرسبز و خرم ، همانند عروسی زیبا ، به آرایش طبیعت آراسته بوده است و همچنین بخاطر داشتن جایگاه چهارراهی ، بیشتر روستائیان پیرامون آن ، هنگام عروسی که عروسشان را از یک آبادی به آبادی دیگر می برده اند از میان بوکان می گذشتند و در پیرامون استخر آب آن به رقص و پایکوبی می‌‌‌پرداخته‌اند .

این شهرستان از شمال به حومه شهرستان میاندوآب از شرق به شاهیندژ از جنوب به سقز کردستان و از سمت غرب به مهاباد متصل شده است .

آب و هوای بوکان در زمستان سرد و پر برف و در تابستان نسبتاً گرم است . اراضی بوکان به علت وجود رودخانه سیمینه رود که از شمال به جنوب در امتداد جاده شوسه ، بوکان به میاندوآب در جریان است حاصل خیز می باشد .

 مسجد حمامیان :

در نزدیکی شهر بوکان در کنار روستای حمامیان مسجد قدیمی و نسبتاً سالم حمامیان و بقایای مدرسه قدیمی حمامیان و وضوخانه که هم اکنون قسمتی از کلاسهای آن سالم مانده ، قرار گرفته است . این مسجد قبل از جنگ جهانی دوم در سال 1328 هجری بنا شده است و موسس آن مرحوم « محمود آقا ایلخانی زاده » و معمار آن شادروان « معمارباشی مراغه ای » بوده است . بنای مسجد بابلان مربع شکل و بصورت تک  گنبدی با مصالح سنگ لاشه ای در پی و آجر چهارگوش در بدنه و گنبد پوششی بصورت دو لایه با ظرافت خاصی بنا گردیده و بعد از احداث بنای مسجد واحدهایی تحت عنوان مدرسه متصل به بنای مسجد ساخته شده است .

 نمای مسجد حمامیان

در مسجد حمامیان واحدهایی تحت عنوان مدرسه متصل به این بنا ساخته شده

مسجد جامع بوکان :

مسجد جامع بوکان در بخش مرکزی و قدیمی شهر و در کنار تپه قدیمی ، مشهور به تپه قلعه سردار و در ضلع شرقی سرآب که از کوه فعل شکینه سرچشمه می گیرد قرار گرفته است . این اثر با طول و عرض 25*30 متر دارای شانزده گنبد که بر روی نه ستون قرار گرفته احداث شده است . که 6 عدد از این ستونها از سنگهای آهکی تراشدار مربوط به بنای اولیه اثر می باشد ولی چهار گنبد آجری و سه عدد از    ستون ها با تیرآهن و روکش سیمانی در گسترش بعدی مسجد در سال 1345 ساخته شده اند . تاریخ تاسیس مسجد جامع 1310 هجری است و معمار این بنا مرحوم « علی اصفهانی » از معماران ماهر و چیره دست آن زمان بوده است . این بنا در حال حاضر به عنوان محل برگزاری نماز جمعه بوکان مورد استفاده اهالی شهر قرار می گیرد .

مسجد جامع  بوکان قبل از جنگ جهانی دوم در سال 1328 هجری  بنا شده

 مقبره سردار بوکان :

این بنا در شهر بوکان در داخل پارک عمومی قرار گرفته است و مربوط به دوره قاجاریه می باشد . زیربنای مقبره در سطح 198 مترمربع بوده است و دارای یک گنبد مرکزی ، ایوان و دو دهلیز در طرفین می باشد . مصالح بکار رفته در بنا در قسمت پی از سنگ لاشه بصورت تفلیسی و دیوارها و گنبد و طلقها از آجر چهارگوش می باشد ، در ضلع جنوبی که ورودی بنا را تشکیل می دهد ، ایوانی با 2 ستون سنگی قرار گرفته است که زیبایی خاص به مجموعه داده است ، مقبره مذکور مدفن خانواده سردار « عزیز خان مکری » داماد امیرکبیر و فرمانده کل قشون ناصرالدین شاه قاجار می باشد که مورد توجه امیرکبیر بوده است .

بنای مذکور با معماری سنتی یکی از آثار قدیمی ارزشمند بوکان می باشد که به علت احترام خاص مردم به این مکان معمولاً مورد بازدید اهالی بوکان قرار می گیرد .

نمای بیرونی مقبرة سردار بوکان

تپه عباس آباد ( قلعه ):

قلعه تاریخی عباس آباد در بررسی باستان شناسی که در سال 1367 ( هجری شمسی ) بر محور تپه تاریخی قالاچی در بوکان به انجام  رسید ، در مجاورت جنوب شرقی روستایی به همین نام و بر روی تک ارتفاع آهکی که در محل به « گردی تپه » اشتهار دارد مورد شناسایی قرار گرفت . دژ بر تمام ارتفاعات مجاور و نیز دشت وسیع در اطراف رودخانه تتاهو که از جنوب به شمال در جریان است کاملاً مسلط   می باشد . شکل قلعه بیضی نزدیک به دایره است و برج های آن نیم دایره و توپر می باشد . سنگهای بکار رفته در جبهه بیرونی آن همه بزرگ و تراشدار بوده است ، اما سنگهای جبهه درونی حصار دژ از سنگ لاشه است و سنگ های کوچک از جنس آهکی با ملاتی احتمالاً از ماسه و آهک که در داخل حصار بکار رفته در استحکام بدنه دیوار بسیار موثر بوده است . در داخل دژ بقایایی از ساختمان های سنگی است که حتی فرم خود را نیز حفظ کرده اند ، این بقایا که به عنوان تاسیسات داخل دژ منظور شده از حیث زمانی با ساختمان دژ هم دوره نیست و به یکی از استقرارهای دوره اسلامی تعلق دارد . 

قلعه داش تپه

کل تپه :

تپه ای باستانی است که در حال حاضر بوسیله واحدهای ساختمانی احاطه گردیده است این تپه در روستای کل تپه در جنوب بوکان قرار رگفته است که این روستا به خاطر وجود چشمه های متعددی در کنار این تپه باستانی بنا گردیده است که نام روستا هم برگرفته از نام تپه است . ارتفاع نسبی این تپه از 30 تا 40 متر بیشتر نمی شود شامل بقایایی از فرهنگ انسانهای دوران ماد می شود و علت اصلی انتخاب این انسانها برای سکونت به احتمال قوی مسائل امنیتی و تدافعی بوده است . ازانجا آذربایجان غربی بویژه کناره های دریاچه ارومیه مرکز آتشکده ها و آیین های ایران کهن بوده است قدمت کل تپه هم به زمانی بر می گردد که در آن جا آتشکده هایی بوده است و نشانی از آتش را در خود پنهان دارد .

این تپه در روستای کل تپه در جنوب بوکان می‌باشد

دیگر آثار باستانی و قدیمی بوکان شامل بناها و آثار زیر می باشد :

قلعه داش کند ، آسیاب کهنه ، قلعه قره کند ، کور خانه ، قبرستان قدیمی قاجر ( هزاره اول و دوم قبل از میلاد )، قلعه عباس آباد ( ساسانی )، قلعه اوغلام، قلعه سماقان، قلعه چاورچین، سد قدیمی ( قورمیش )، دخمه علی کند ( صفویه )، قلعه بوغه، قلعه امیرآباد ، قبرستان کانی شیشه، گنبد سردار، قبرستان خراسانه، قبرستان شیخلو ، قبرستان داش ، قبرستان کافی موزه و ...

قلعه سردار

در این شهرستان علاوه بر موارد فوق تپه‌های تاریخی ذیل نیز قابل اشاره می‌باشد.

تپه باستانی ساری قامیش، تپه عربلو، تپه اسکی بغداد، تپه قلای سمبه، تپه قلای درویشان، تپه تابانی، تپه کلک آبی، تپه شیخان کوچک، تپه شیخان بزرگ، تپه موجه، کول تپه، تپه قلای تپه، تپه قلعه کهنه آل‌بلاغ، تپه روژبیاتی، تپه داربسر، قلعه تپه یا قره تپه، تپه خلیکه، تپه گرد خزینه، گردشین سرآو، تپه آشی، کلک تپه، گردشین رحیم‌خان، تپه محمود، تپه عثمان قره، تپه کانی گوزله، عبدالله تپه‌سی، تپه آغ تتر، تپه اوینه چی، تپه جوانمرد، تپه تازه قلا، قلای تبت، تپه حیدرمست، تپه کانی دروزان، تپه بند، قلای قلعه جوق، تپه و گورستان خراسانه، تپه‌های ترکمن کندی، تپه ینگیجه، تپه کانی سیران، تپه‌های سردار‌آباد، تپه اسکندر ، تپه تکان تپه، تپه عبدالله آباد، تپه باغچه، تپه اسبوغه، تپه چاورچین، تپه محمودآباد، تپه امیرآباد، تپه گرد، تپه نلیسکه، تپه مقصود، زمینهای معروف به جره، تپه قلعه قره‌کند، تپه اوزون قشلاق، تپه ناچیت، تپه ایل تیمور، تپه قلای داش کسان، تپه سردار‌آباد، تپه کوره خانه، تپه آسیاب کهنه،

گردمالان، تپه قالایچی،

صنایع دستی بوکان

درحدود 300 خانوار در این شهر و روستاهای اطراف آن به تولید صنایع دستی مشغولند. عمدة صنایع دستی این منطقه شامل قالی بافی- سجاده بافی- پارچه بافی- حصیر بافی و خراطی می باشد. پولک دوزی از مشهورترین صنایع خانگی این شهرستان است.
 
قالی بافی
قالی بافی بوکان به سبک سنتی در اندازه های پشتی و کناره و در طرحهای 3 ترنج- هراتی- و سایر طرحهای کردی افشار و... تولید می شوند طرح قالی های بافت بوکان همانند اکثر قالی های کردی انتزاعی هستند نقوش موجود در بافته ها مستقیماً از عوامل طبیعی مانند کوه- رود- درخت- آتش و... الهام گرفته شده اند. رنگهای مورد استفاده در آنها همان رنگهای تند و درخشان مناطق کردنشین است. اما امروزه تولید فرشهایی با نقشه های شهری و گردان نیز در این شهرستان رایج شده است.

 نقوش بکار رفته در قالیبافی بوکان

دست‌بافت پشم  بوکان

سجاده بافی
همانند سایر مسلمانان اهل تسنن که مقید به نماز خواندن روی سجاده مخصوص بخاطر تأمین طهارت مکان عبادت هستند اهالی بوکان نیز به تولید انواع سجاده از نوع جاجیم و گلیم با طرحهای ساده یا طرحهائی مخصوص (شبیه طرح محراب) اشتغال دارند این دست بافته بدلیل کوچکی و سبکب براحتی توسط نمازگذار قابل حمل است. در بافت سجاده معمولاً از پشم های خودرنگ استفاده می شود و اغلب برنگهای سفید – سیاه و قهوه ای است از این رو سجاده یا تماماً قهوه ای بوده یا دارای زمینه سفید با نقوش تیره است.
 
پارچه بافی
بدلیل علاقه اقوام کرد به حفظ سنن و آداب و رسوم سنتی خود و پیروی از هویت فرهنگی خاصی که به آن پایبند هستند تولید پارچه مخصوص لباس کردی که "بوزو" نامیده می شود توسط دستگاههای پارچه بافی معمول است روش کار بدین صورت است که استاد کار پس از دریافت پشم ریسیده شده و گرفتن سفارش اقدام به چله کشی و ماسوره پیچی نخ ها نموده و با توجه به ابعاد محصول مورد سفارش و نوع بافت آن از شانه های مختلفی استفاده می نماید سپس با حرکت در آوردن ماکو به کمک دست که در داخل آن ماسوره حاوی نخ های پود قرار داده و استفاده از پا برای ایجاد درگیری نخ های پود و تار عمل بافت را انجام می دهد عرض دستگاههای بافندگی از 20 تا 65 سانتی متر متفاوت است. عرض 20 سانت بیشتر برای تهیه پارچه لباسهای کرسی معمول است و بطور متوسط از 22 متر آن یکدست لباس محلی کردی تهیه می گردد.
در برخی موارد نوعی پارچه توری برای تهیه پشه بند نیز تولید می شود که نخ های آن بسیار ظریف تر از پارچه معمولی است.
 
حصیربافی
بافت حصیر با ساقه گندم و جو که قبلاً خیس و انعطاف پذیر شده است توسط دست وبدون استفاده از ابزارخاصی از سایر محصولات صنایع دستی این منطقه است حصیر تولید شده مصارف مختلفی از قبیل زیرانداز- پرده سایه بان و تزئین دارد.

حصیر و سبد بافی  بوکان
 

خراطی
صنعت خراطی چوب به صورتی محدود در این شهرستان متداول است برای تولید محصولات خراطی از چوب درختان گردو- بید- صنوبر- گلابی و سنجد کاج و افرا استفاده می شود و تولید انواع محصولات نظیر چوب سیگار- عصا- چوب تعلیمی- قلیان- مهره های شطرنج و تخته نرد- پایه مبل- صندلی میز آباژور معمول است. همچنین یکی از عمده اقلام تولیدات خراطی ساخت دوک نخ ریسی دستی است که در ریسندگی الیاف برای ریسیدن پشم بکار برده می شود. دوک باید خیلی راست باشد. بعد از ساختن دوک مدتی آنرا در جای خشک نگه می دارند و اگر بعضی از آنها در این مدت کج و معوج شده باشد آنها را روی آتش ذغال داغ کرده با خم گیر آنها را راست می کنند.
 
پولک دوزی و منجوق دوزی
منجوق و پولک دوزی از جمله صنایعی است که به صورت خانگی و گاهی کارگاهی در این شهرستان مرسوم است. دوخت پولک و منجوق بر لباسهای سنتی عروسی زنان کرد و نیز کلاه کمربند – جلیقه پولک دوزی شده که در اصطلاح محلی سیخمه نامیده می شود به جهت حفظ آداب و سنن محلی در نزد کردها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. پولک دوزی کاری زمان گیر و مشکل است به عنوان مثال هر صنعتگر ماهر در هر روز فقط  عدد کلاه پولک دوزی شده تولید می کند

د

جغرافیای اقتصادی شهرستان بوکان

وضعیت نیروی انسانی در شهرستان بوکان :

در آبان 1375 در این شهرستان 29152 خانوار معمولی ساکن زندگی می کرده اند . همچنین از 149224 نفر جمعیت 6 ساله و بیشتر این شهرستان 22/64 درصد با سواد بوده اند که نسبت با سوادی در میان مردان 96/76 و در بین زنان 15/51 درصد بوده است .

 وضعیت اشتغال و بیکاری در شهرستان بوکان :

بر اساس سر شماری عمومی نفوس و مسکن در سال 1385 ، شهرستان بوکان دارای 204308 نفر جمعیت بوده است که 64630 نفر از آنها جمعیت فعال می باشد و همچنین تعداد 58985 نفر شاغل و 5645 نفر بیکار( نرخ بیکاری 8/7 درصد) هستند .
از کل جمعیت 101823 نفر زن و 102485 نفر مرد بوده و جمعیت روستایی 52619 نفر و جمعیت شهری 151689 نفر می باشد.

از کل شاغلان این شهرستان 73/64 د رصد ( 27229 نفر ) باسواد و 26/35 درصد ( 14835 نفر ) بیسواد بوده اند و 6/3 درصد ( 1513 نفر) شاغلان باسواد این شهرستان دارای تحصیلات عالی می باشند .سهم این شهرستان از کل شاغلان با سواد استان 17/6 درصد شاغلان بیسواد 55/7 درصد و شاغلان دارای تحصیلات عالی استان 88/3 درصد می باشد .

 وضعیت بخش کشاورزی در شهرستان بوکان :

- امور زراعی و باغی

بر اساس آمار منتشره از سوی جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی در سال1389، جمع کل اراضی کشاورزی این شهرستان 110000  هکتار می باشد که از این مقدار 3/77 درصد ( 85000 هکتار ) بصورت دیم و 7/22درصد ( 25000هکتار ) بصورت آبی کشت  می شوند . کل تولیدات این شهرستان در سال زراعی 1390 ،200000تن بوده است که 97/ درصد آن تولیدات زراعی و3 درصد دیگر تولیدات باغی می باشد و این شهرستان از لحاظ اراضی کشاورزی ، تولیدات زراعی و باغی به ترتیب در رتبه های دوم و  چهارم و یازدهم استان قرار دارد . همچنین این شهرستان در تولید عدس در رتبه اول و در تولید گندم و جو در مقام سوم استان قرار دارد .

شهرستان‌بوکان‌از‌لحاظ‌تولیدات‌باغی‌در‌رتبه ‌یازدهم‌استان ‌قرار‌دارد‌

شهرستان‌بوکان‌در‌تولید‌گندم‌در‌مقام‌سوم‌ استان‌قرار‌دارد

- امور دام ، طیور و زنبور عسل :

بر اساس آمار جهاد کشاورزی استان در سال 1389 ، تعداد زنبورستانهای این شهرستان 54واحد می باشد که 4290 کندوی مدرن در آنها نگهداری می شود . میزان تولید عسل در این شهرستان در سال 1389 ، 41تن می باشد که 100 درصد توسط کندوهای مدرن تولید شده است .

این شهرستان از نظر کیفیت تولید عسل در استان رتبه اول را دارد.

میزان تولید گوشت سفید مرغ در سال 1389 در این شهرستان 5828 تن بوده است . این شهرستان با دارا بودن 15 درصد از کل تولید گوشت سفید مرغ استان از لحاظ تولید این فرآورده در رتبه نهم استان قرار دارد . در سال 1389 در این شهرستان تعداد 215960 رآس دام سبک و تعداد 50856 رآس دام سنگین و دو واحد اسب با 36 رآس اسب ،و دو واحد تولید خوراک دام با ظرفیت تولید 120 تن در سال  است و دارای رتبه اول استان از لحاظ تعداد تلقیح مصنوعی به میزان 450 تلقیح در ماه را دارا است. 

میزان تولید گوشت قرمز این شهرستان در سال 1389 ، 18895 تن در روز و به صورت دام زنده می باشد.. همچنین میزان تولید شیر خام در این شهرستان 110تن در روز می باشد که بیشتر توسط گاو دو رگ و گاو بومی و گاو اصیل تولید شده است .

 

 شهرستان‌بوکان‌از‌لحاظ‌دارا‌بودن‌گاو‌دو‌رگ‌در‌ مقام‌سوم‌استان‌قرار‌دارد

- امور شیلات و کرم ابریشم :

بر اساس آمار منتشره از سوی اداره شیلات استان در سال 1389 ، تعداد مزارع پرورش ماهی این شهرستان 5 واحد می باشد که به تولید ماهیان سرد آبی می پردازد .و میزان تولید ماهیان سرد آبی در این شهرستان 66 تن در سال می باشد.

واحد پرورش ماهیان زینتی با ظرفیت تولید 450000 قطعه در سال در این شهرستان فعال می باشد.

منابع فعال طبیعی و نیمه طبیعی این شهرستان برای پرورش ماهیان گرم آبی ( کپور ، آمور ، فیتوفاگ و … ) 2 واحد می باشد که مساحت بالغ بر 4550 هکتار را تشکیل می دهد و تولید آنها در سال 1379 ، 90 تن بوده است . این شهرستان از لحاظ دارا بوده مناببع طبیعی و نیمه طبیعی برای پرورش ماهیان گرم آبی در رتبه چهارم استان قرار دارد .  همچنین در این شهرستان کرم ابریشم پرورش داده نمی شود .

 وضعیت بخش صنعت در شهرستان بوکان :

بر اساس سرشماری عمومی صنعت و معدن در سال 1390 ، تعداد کل کارگاههای صنعتی این شهرستان 140 واحد        می باشد .

در این 140 واحد کارگاه تعداد 3368 نفر به صورت دائم مشغول به کار می باشند.

 تعداد پروانه های بهره برداری صادر شده از سوی اداره کل صنایع و معادن استان تا پایان سال 1390 در این شهرستان 141 فقره  و تعداد مجوزهای تأسیس کارگاه 148 فقره می باشد.

بیشتر کارگاههای صنعتی این شهرستان به ترتیب در زمینه تولید منسوجات ، مصالح ساختمانی، مواد شیمیائی، فلزات، مواد معدنی، سلولزی و مواد غذایی به فعالیت مشغولند.

شهرستان‌بوکان‌از‌لحاظ‌دارا‌بودن‌کارگاههای‌ بزرگ‌و‌کوچک‌دررتبه‌های‌هشتم‌و‌ششم‌قرار‌دارد 

وضعیت بخش معدن در شهرستان بوکان :

در سال 1390 تعداد معادن فعال این شهرستان 1 واحد می باشد که ماده معدنی استخاج شده از این معادن مرمریت می باشد . ضمناً در این شهرستان تعداد 15 معدن دارای پروانه اکتشاف می باشند.

 این شهرستان از لحاظ تعداد معادن در رتبه نهم و میزان سرمایه گذاری انجام شده در معادن در استان دارای رتبه 4 و از لحاظ میزان سرمایه گذاری انجام شده در معادن در رتبه 12 استان قرار دارد .  

وضعیت معادن بهره برداری در شهرستان :

نام معدن	نوع ماده معدنی	میزان‌ذخیره‌(‌هزار‌تن)		میزان‌استخراج‌اسمی‌‌ سالانه‌(‌هزار‌تن‌)	میزان‌سرمایه‌گزاری‌ میلیون‌ریال
		قطعی	احتمالی
مرمریت‌سرچاه‌آباد	مرمریت	68	-	7	6878/561